Για την αμοιβαιότητα (και πάλι)

Azınlıkça
Sayı 36
Mart 2008

Κωνσταντίνος Τσιτσελίκης
Επίκουρος καθηγητής, πανεπιστήμιο Μακεδονίας
ktsitselikis@yahoo.com

Επανέρχομαι στο θέμα της αμοιβαιότητας καθώς μια νέα έκδοση έρχεται να φωτίσει από διαφορετικές οπτικές γωνίες το ζήτημα που τόσο συχνά προτείνεται ως ασφαλιστική δικλείδα για την προστασία των συμφερόντων κρατών και μειονοτικών σε Ελλάδα και Τουρκία. Ήδη από τη διατύπωση αυτή διαφαίνεται το παράδοξο ότι σχεδόν όλοι οι εμπλεκόμενοι εμμένουν στην αμοιβαιότητα ως προληπτικό μέτρο ή ως αντίποινα υπέρ της «δικής του» πλευράς, κράτους ή μειονότητας. Το βιβλίο είναι γραμμένο στα αγγλικά και κυκλοφορεί εδώ και λίγες ημέρες από τις εκδόσεις του πανεπιστημίου Μπιλγί της Κωνσταντινούπολης, σε επιμέλεια του Samim Akgönül, επίκουρου καθηγητή του πανεπιστημίου του Στρασβούργου: Reciprocity. Greek and Turkish Minorities: Law, Religion and Politics, [Αμοιβαιότητα. Ελληνικές και τουρκικές μειονότητες: δίκαιο, θρησκεία και πολιτική]. Στο βιβλίο γράφουν Έλληνες και Τούρκοι (εκτός από τον επιμελητή του τόμου και τον υπογράφοντα το κείμενο αυτό, ο Δημοσθένης Γιαγτζίογλου, ο Ελτσίν Ματζάρ, ο Ηρακλής Μήλλας, ο Δημήτρης Καμούζης και ο Μπασκίν Οράν), καθώς και ο Νορβηγός Βέμοντ Όρμπακε. Πολιτικοί επιστήμονες, ιστορικοί και νομικοί εξετάζουν διεπιστημονικά την επενέργεια της ρήτρας της αμοιβαιότητας η οποία έπληξε της δύο μειονότητες από τις απαρχές της εφαρμογής της Συνθήκης της Λοζάνης και τις κατέστησε πεδίο άσκησης πολιτικών Ελλάδας και Τουρκίας συχνά με διαφορετικές στοχεύσεις από εκείνες που φαινομενικά εξυπηρετούσαν τα μέτρα που ελάμβαναν. Από την άλλη πλευρά, οι ίδιες οι μειονότητες εγκλωβίστηκαν στην ρητορική υπέρ της αμοιβαιότητας αποβλέποντας στην στοιχειώδη θωράκιση των δικαιωμάτων τους, αν και στην πράξη εντάχθηκαν στην ομπρέλα προστασίας μέσω πελατειακών σχέσεων με τα εκάστοτε κέντρα άσκησης εξουσίας της «μητέρας πατρίδας» αλλά και του κράτους ιθαγένειας.
Θα κλείσω με ορισμένες συμπερασματικές παρατηρήσεις τις οποίες έστειλα απαντητικά στον «Αντιφωνητή» σε επικριτικό δημοσίευμά του (της 6.2.2008) στα όσα είχα γράψει σε προηγούμενο άρθρο μου στο χώρο αυτό.

1. Η αρχής της αμοιβαιότητας αποτέλεσε πάγιο νομικό τέχνασμα της Άγκυρας για να πλήξει τους Ρωμιούς και Έλληνες πολίτες της Πόλης, Ίμβρου και Τενέδου. Αντίστοιχα την χρησιμοποίησε και η Αθήνα στην Θράκη και τα Δωδεκάνησα. Η πρόσφατη απόφαση Αποστολίδης κατά Τουρκίας του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου διαπίστωσε τον ανενεργό (και έκνομο) χαρακτήρα της ρήτρας και δικαίωσε τον Ρωμιό προσφεύγοντα στο δικαίωμα στην περιουσία του που είχε κατασχεθεί από τις τουρκικές αρχές.
2. Η ρήτρα δεν αναφέρεται πλέον από τους δύο βακουφικούς νόμους σε Ελλάδα και Τουρκία. Το σημαντικότερο όμως είναι ότι η αμοιβαιότητα ήδη καταγγελθεί πρόσφατα διακηρυκτικά από την αιτιολογική έκθεση του νόμου (Ν. 3536/07 με τον οποίο καταργήθηκε η φορολόγηση και κάθε άλλο οικονομικό βάρος των βακουφίων) ως αρχή που «δεν συνάδει με τις ευρωπαϊκές αντιλήψεις».
3. Η ρήτρα της αμοιβαιότητας είναι παράνομη κατά το διεθνές δίκαιο που δεσμεύει της δύο χώρες. Εξάλλου είναι νοητή και επιτρεπτή η εφαρμογή της μόνον σε αλλοδαπούς. Τέλος, αντίκειται σε κάθε ιδέα ηθικής καθώς στρέφεται σε ανθρώπους, πολίτες του κράτους, οι οποίοι δεν έχουν διαπράξει καμία τιμωρητέα πράξη.
4. Την διατήρηση πολιτικών υπέρ της αμοιβαιότητας ζητούν πλέον μόνο οι εθνικιστικές/ακροδεξιές παρατάξεις του ελληνικού και τουρκικού κοινοβουλίου (ΛΑΟΣ και CHP, ΜΗΡ αντίστοιχα) ακριβώς με την ίδια επιχειρηματολογία (βλ. σχετικά πρακτικά των συζητήσεων κατά την υιοθέτηση των βακουφικών νόμων) η οποία χαϊδεύει τα αυτιά του ακροατηρίου τους.