Αζινλίκτσα 44 Φεβρουάριος 09
Του Κωνσταντίνου Τσιτσελίκη
Επίκουρος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας
ktsitselikis@yahoo.com
ΣΕ PDF ΜΟΡΦΗ ΚΑΝΤΕ ΚΛΙΚ ΕΔΩ
Είναι γνωστό ότι με την Ανταλλαγή Πληθυσμών που υπαγορεύτηκε πολιτικά από την έκβαση της αποτυχημένης Μικρασιατικής Εκστρατείας, ή τον επιτυχημένο Πόλεμο της Ανεξαρτησίας, ανάλογα από την εθνική οπτική γωνία που εξετάζει κανείς τις ελληνοτουρκικές σχέσεις του 1920, ο μουσουλμανικός πληθυσμός της Ελλάδας αναγκάστηκε να αναχωρήσει από τις εστίες του και να εγκατασταθεί στην νεοσύστατη Τουρκική Δημοκρατία δημιουργώντας ζωτικό χώρο στους πολλαπλάσιους εκδιωγμένους έλληνες πρόσφυγες που κατέφθαναν σε άθλια κατάσταση από την Μικρά Ασία. Οι οργανωτικές δομές των μουσουλμανικών κοινοτήτων, λοιπόν, διαλύθηκαν από τον Μάρτιο του 1924 οπότε και άρχισε να εφαρμόζεται η Σύμβαση Ανταλλαγή Ελληνοτουρκικών Πληθυσμών της Λοζάνης (Ιαν. 1923). 48 περίπου κοινότητες και Μουφτείες, οι οποίες λειτουργούσαν βάσει της Συνθήκη των Αθηνών του 1913, καταργήθηκαν εν τοις πράγμασι. Η Μουφτεία Θεσσαλονίκης αποτελούσε την μητροπολιτική Μουφτεία των μουσουλμάνων της ηπειρωτικής Ελλάδας και σημαντικό πνευματικό κέντρο των μουσουλμάνων.
Ήδη γνωρίζουμε αρκετές λεπτομέρειες από την αναχώρηση του Μουφτή Θεσσαλονίκης και την προσπάθειά του να διευκολύνει τα πρακτικά ζητήματα που απασχολούσαν τους ανταλλάξιμους συμπολίτες του. Αυτό όμως που είναι άγνωστο είναι ότι η Μουφτεία Θεσσαλονίκης δεν καταργήθηκε, αλλά νομικά διατηρήθηκε και ουσιαστικά κληροδοτήθηκε σε ομάδα μουσουλμάνων ελλήνων πολιτών που εξαιρέθηκε από την Ανταλλαγή: τους μουσουλμάνους αλβανικής καταγωγής και τους μουσουλμάνους Τσερκέζους (Κιρκάσιους), μέρος των οποίων ήδη ζούσαν στην Ελλάδα, αλλά κυρίως είχαν έρθει ως φυγάδες στην Ελλάδα μετά την κατάρρευση του Μικρασιατικού μετώπου, ως συνεργάτες του ελληνικού στρατού, ή ως αντιφρονούντες του κεμαλικού καθεστώτος. Εικάζεται ότι συνολικά ήταν 9.000 σε όλη την Ελλάδα. Την πολυεθνική κοινότητα των μουσουλμάνων της Βόρειας Ελλάδας συμπλήρωναν και οι αλλοδαποί μουσουλμάνοι που βέβαια δεν υπάχθηκαν στην Ανταλλαγή. Έτσι ο Suleiman Osman Siri, ο ανταλλαχθείς Μουφτής Θεσσαλονίκης αναπληρώθηκε από τον Hatzi Ahmet εφέντη. Ενδεχομένως στο πλαίσιο της ελλνοτουρκικής προσέγγισης του 1930 ορισμένοι Τσερκέζοι της Θεσσαλονίκης να διώχθηκαν αλλά δεν είναι γνωστό σε πια έκταση. Η Μουφτεία ιδρύθηκε το 1923, σύμφωνα με την αναγραφή στην σφραγίδα της, όπως φαίνεται από σχετικό έγγραφο αλληλογραφίας με τη Μουφτεία Κομοτηνής.1 Δεν είναι γνωστό εάν άλλοι μουσουλμάνοι της Θεσσαλονίκης διατηρούσαν δικές τους οργανωτικές δομές σε εθνοτική βάση. Τον Ιανουάριο του 1928 με το Προεδρικό Διάταγμα αναγνωρίζονται δύο Μουφτείες, μία στην Θεσσαλονίκη και μία στον Λαγκαδά, άγνωστο για ποιο λόγο η δεύτερη, ούτε μέχρι πότε λειτούργησε. Μάλιστα, η Μουφτεία Θεσσαλονίκης αναγνωρίζεται ως «Μουφτεία Κιρκασίων». Τον πρώτο Μουφτή των Κιρκασίων, Hatzi Ahmet εφέντη, διαδέχεται ο Husein Husni Karaoglou, ο οποίος τον Σεπτέμβριο 19382 αντικαθίσταται από τον Mustafa Namouk Μuan Ζade, ο οποίος φέρεται να έχει εκλεγεί από τους μουσουλμάνους της Θεσσαλονίκης. Διορίζεται από τις αρχές ως προσωρινός Μουφτής (με το Βασιλικό Διάταγμα της 18.8.1938), ενώ είναι και συνταξιούχος του ελληνικού στρατού με τον βαθμό του συνταγματάρχη. Από το 1923 Γραμματέας της Μουφτείας και Ιεροδίκης (ενδεχομένως για ορισμένα διαστήματα μέχρι το 1938) έχει διοριστεί ο Mahmud Tzellaledin (Τζεζαϊρλί), αραβικής καταγωγής από το Αλγέρι και γάλλος πολίτης, φίλος και γραμματέας του πρώτου Τσερκέζου Μουφτή. Ωστόσο, όπως φαίνεται από τα σχετικά έγγραφα, ο νέος Μουφτής και ο Γραμματέας της Μουφτείας δεν έχουν καθόλου καλές σχέσεις.3 Όταν ο Μουφτής πέθανε τον Δεκέμβριο του 1943, ξέσπασε κρίση για την διαδοχή του.
Ο Mahmud Tzellaledin αποτελεί διφορούμενη προσωπικότητα με αμφιλεγόμενη δραστηριότητα, καθώς ενεργεί ως Μουφτής. Εναντίον του κατέθεσε μήνυση για αντιποίηση θρησκευτικής εξουσίας ο Ibrahim Memis, ο οποίος ασκεί καθήκοντα ιμάμη και ο οποίος ανταπέδωσε τις κατηγορίες ενώπιον των ελληνικών διοικητικών αρχών της γερμανικής κατοχής.4 Ο τελευταίος μάλιστα τύγχανε και της στήριξης του Μητροπολίτη Θεσσαλονίκης Γεννάδιου. Στους επόμενους ταραγμένους μήνες ως υπό διορισμό Μουφτής φέρεται ο Νedim Almahsit Muan Zade (ενδεχομένως γιος του αποθανόντος Μουφτή;) με Γραμματέα και πάλι τον Mahmud Tzellaledin. Το βέβαιο είναι ότι τον Αύγουστο του 1948 ασκήθηκε ποινική δίωξη κατά του Muan Zade για πλαστογραφία. Φαίνεται ότι η Μουφτεία των Κιρκασίων λειτουργούσε διαιρεμένη και με αμφισβητούμενη τη νομιμότητα του Μουφτή μέχρι τις αρχές του 1950 χρησιμοποιώντας κάποιο από τα παλιά τζαμιά ή μεζτζίτια της Θεσσαλονίκης. Σύμφωνα με την Γενική Διεύθυνση Αλλοδαπών λειτουργούσε τζαμί στη Θεσσαλονίκη τουλάχιστον μέχρι το 1952.5 Μια άτυπη Μουφτεία, μη νομικά αναγνωρισμένη λειτουργούσε και στη Βέροια (πολλοί Τσερκέζοι ζούσαν στο χωριό Αγ. Πρόδρομος).
Αυτά είναι τα σπαράγματα πληροφοριών που διαθέτουμε για την Μουφτεία της Θεσσαλονίκης που λειτούργησε από τους Τσερκέζους αλλά και τους μη ανταλλαχθέντες μουσουλμάνους. Πολλά ερωτηματικά παραμένουν αναπάντητα σχετικά με τη θέση των μουσουλμάνων εκτός Θράκης και τις κοινωνικές και οργανωτικές δομές των κοινοτήτων τους.
1. Μουφτεία Κιρκασίων Θεσσαλονίκης, ΑΠ 59/ 29.11.1935, Aρχείο Μουφτείας Κομοτηνής.
2. Πιστοποιητικό διορισμού του Γραμματέα της Μουφτείας, υπογεγραμμένο από τον Μουφτή, 2.7.1932, Αρχείο Ξένων και Μειονοτικών Σχολείων, ΓΑΚ Καβάλας, Φ. 93.γ.
3. Αναφορά Κιρκασίων Θεσσαλονίκης, 20.1.1944, Αρχείο Ξένων και Μειονοτικών Σχολείων, ΓΑΚ Καβάλας, Φ. 93.γ.
4. Έκθεση του Μουφτή στα ποινικά δικαστήρια της Θεσσαλονίκης, 19.9.1943, Έκθεση Κιρκασίων Θεσσαλονίκης, 20.1.1944, Επιστολή του Memis χότζα Ibrahim προς τον Γενικό Διοικητή Μακεδονίας, 2.6.1944, Επιστολή του Mahmud Tzelaledin προς τον Διευθυντή Θρησκευτικών Υποθέσεων, Γενική Διοίκηση Μακεδονίας, 28.1.1944. Επιστολή του Μητροπολίτη Θεσσαλονίκης Γεννάδιου, 2.6.1944 (όλα σε: Αρχείο Ξένων και Μειονοτικών Σχολείων, ΓΑΚ Καβάλας, Φ. 93.γ.
5. Έκθεση επί των εν Ελλάδι διαβιούντων μουσουλμάνων, ΑΠ 421/2/20/4, Ιούλιος 1952, Αρχείο Ξένων και Μειονοτικών Σχολείων, ΓΑΚ Καβάλας, Φ. 93.γ.
Του Κωνσταντίνου Τσιτσελίκη
Επίκουρος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας
ktsitselikis@yahoo.com
ΣΕ PDF ΜΟΡΦΗ ΚΑΝΤΕ ΚΛΙΚ ΕΔΩ
Είναι γνωστό ότι με την Ανταλλαγή Πληθυσμών που υπαγορεύτηκε πολιτικά από την έκβαση της αποτυχημένης Μικρασιατικής Εκστρατείας, ή τον επιτυχημένο Πόλεμο της Ανεξαρτησίας, ανάλογα από την εθνική οπτική γωνία που εξετάζει κανείς τις ελληνοτουρκικές σχέσεις του 1920, ο μουσουλμανικός πληθυσμός της Ελλάδας αναγκάστηκε να αναχωρήσει από τις εστίες του και να εγκατασταθεί στην νεοσύστατη Τουρκική Δημοκρατία δημιουργώντας ζωτικό χώρο στους πολλαπλάσιους εκδιωγμένους έλληνες πρόσφυγες που κατέφθαναν σε άθλια κατάσταση από την Μικρά Ασία. Οι οργανωτικές δομές των μουσουλμανικών κοινοτήτων, λοιπόν, διαλύθηκαν από τον Μάρτιο του 1924 οπότε και άρχισε να εφαρμόζεται η Σύμβαση Ανταλλαγή Ελληνοτουρκικών Πληθυσμών της Λοζάνης (Ιαν. 1923). 48 περίπου κοινότητες και Μουφτείες, οι οποίες λειτουργούσαν βάσει της Συνθήκη των Αθηνών του 1913, καταργήθηκαν εν τοις πράγμασι. Η Μουφτεία Θεσσαλονίκης αποτελούσε την μητροπολιτική Μουφτεία των μουσουλμάνων της ηπειρωτικής Ελλάδας και σημαντικό πνευματικό κέντρο των μουσουλμάνων.
Ήδη γνωρίζουμε αρκετές λεπτομέρειες από την αναχώρηση του Μουφτή Θεσσαλονίκης και την προσπάθειά του να διευκολύνει τα πρακτικά ζητήματα που απασχολούσαν τους ανταλλάξιμους συμπολίτες του. Αυτό όμως που είναι άγνωστο είναι ότι η Μουφτεία Θεσσαλονίκης δεν καταργήθηκε, αλλά νομικά διατηρήθηκε και ουσιαστικά κληροδοτήθηκε σε ομάδα μουσουλμάνων ελλήνων πολιτών που εξαιρέθηκε από την Ανταλλαγή: τους μουσουλμάνους αλβανικής καταγωγής και τους μουσουλμάνους Τσερκέζους (Κιρκάσιους), μέρος των οποίων ήδη ζούσαν στην Ελλάδα, αλλά κυρίως είχαν έρθει ως φυγάδες στην Ελλάδα μετά την κατάρρευση του Μικρασιατικού μετώπου, ως συνεργάτες του ελληνικού στρατού, ή ως αντιφρονούντες του κεμαλικού καθεστώτος. Εικάζεται ότι συνολικά ήταν 9.000 σε όλη την Ελλάδα. Την πολυεθνική κοινότητα των μουσουλμάνων της Βόρειας Ελλάδας συμπλήρωναν και οι αλλοδαποί μουσουλμάνοι που βέβαια δεν υπάχθηκαν στην Ανταλλαγή. Έτσι ο Suleiman Osman Siri, ο ανταλλαχθείς Μουφτής Θεσσαλονίκης αναπληρώθηκε από τον Hatzi Ahmet εφέντη. Ενδεχομένως στο πλαίσιο της ελλνοτουρκικής προσέγγισης του 1930 ορισμένοι Τσερκέζοι της Θεσσαλονίκης να διώχθηκαν αλλά δεν είναι γνωστό σε πια έκταση. Η Μουφτεία ιδρύθηκε το 1923, σύμφωνα με την αναγραφή στην σφραγίδα της, όπως φαίνεται από σχετικό έγγραφο αλληλογραφίας με τη Μουφτεία Κομοτηνής.1 Δεν είναι γνωστό εάν άλλοι μουσουλμάνοι της Θεσσαλονίκης διατηρούσαν δικές τους οργανωτικές δομές σε εθνοτική βάση. Τον Ιανουάριο του 1928 με το Προεδρικό Διάταγμα αναγνωρίζονται δύο Μουφτείες, μία στην Θεσσαλονίκη και μία στον Λαγκαδά, άγνωστο για ποιο λόγο η δεύτερη, ούτε μέχρι πότε λειτούργησε. Μάλιστα, η Μουφτεία Θεσσαλονίκης αναγνωρίζεται ως «Μουφτεία Κιρκασίων». Τον πρώτο Μουφτή των Κιρκασίων, Hatzi Ahmet εφέντη, διαδέχεται ο Husein Husni Karaoglou, ο οποίος τον Σεπτέμβριο 19382 αντικαθίσταται από τον Mustafa Namouk Μuan Ζade, ο οποίος φέρεται να έχει εκλεγεί από τους μουσουλμάνους της Θεσσαλονίκης. Διορίζεται από τις αρχές ως προσωρινός Μουφτής (με το Βασιλικό Διάταγμα της 18.8.1938), ενώ είναι και συνταξιούχος του ελληνικού στρατού με τον βαθμό του συνταγματάρχη. Από το 1923 Γραμματέας της Μουφτείας και Ιεροδίκης (ενδεχομένως για ορισμένα διαστήματα μέχρι το 1938) έχει διοριστεί ο Mahmud Tzellaledin (Τζεζαϊρλί), αραβικής καταγωγής από το Αλγέρι και γάλλος πολίτης, φίλος και γραμματέας του πρώτου Τσερκέζου Μουφτή. Ωστόσο, όπως φαίνεται από τα σχετικά έγγραφα, ο νέος Μουφτής και ο Γραμματέας της Μουφτείας δεν έχουν καθόλου καλές σχέσεις.3 Όταν ο Μουφτής πέθανε τον Δεκέμβριο του 1943, ξέσπασε κρίση για την διαδοχή του.Ο Mahmud Tzellaledin αποτελεί διφορούμενη προσωπικότητα με αμφιλεγόμενη δραστηριότητα, καθώς ενεργεί ως Μουφτής. Εναντίον του κατέθεσε μήνυση για αντιποίηση θρησκευτικής εξουσίας ο Ibrahim Memis, ο οποίος ασκεί καθήκοντα ιμάμη και ο οποίος ανταπέδωσε τις κατηγορίες ενώπιον των ελληνικών διοικητικών αρχών της γερμανικής κατοχής.4 Ο τελευταίος μάλιστα τύγχανε και της στήριξης του Μητροπολίτη Θεσσαλονίκης Γεννάδιου. Στους επόμενους ταραγμένους μήνες ως υπό διορισμό Μουφτής φέρεται ο Νedim Almahsit Muan Zade (ενδεχομένως γιος του αποθανόντος Μουφτή;) με Γραμματέα και πάλι τον Mahmud Tzellaledin. Το βέβαιο είναι ότι τον Αύγουστο του 1948 ασκήθηκε ποινική δίωξη κατά του Muan Zade για πλαστογραφία. Φαίνεται ότι η Μουφτεία των Κιρκασίων λειτουργούσε διαιρεμένη και με αμφισβητούμενη τη νομιμότητα του Μουφτή μέχρι τις αρχές του 1950 χρησιμοποιώντας κάποιο από τα παλιά τζαμιά ή μεζτζίτια της Θεσσαλονίκης. Σύμφωνα με την Γενική Διεύθυνση Αλλοδαπών λειτουργούσε τζαμί στη Θεσσαλονίκη τουλάχιστον μέχρι το 1952.5 Μια άτυπη Μουφτεία, μη νομικά αναγνωρισμένη λειτουργούσε και στη Βέροια (πολλοί Τσερκέζοι ζούσαν στο χωριό Αγ. Πρόδρομος).
Αυτά είναι τα σπαράγματα πληροφοριών που διαθέτουμε για την Μουφτεία της Θεσσαλονίκης που λειτούργησε από τους Τσερκέζους αλλά και τους μη ανταλλαχθέντες μουσουλμάνους. Πολλά ερωτηματικά παραμένουν αναπάντητα σχετικά με τη θέση των μουσουλμάνων εκτός Θράκης και τις κοινωνικές και οργανωτικές δομές των κοινοτήτων τους.
1. Μουφτεία Κιρκασίων Θεσσαλονίκης, ΑΠ 59/ 29.11.1935, Aρχείο Μουφτείας Κομοτηνής.
2. Πιστοποιητικό διορισμού του Γραμματέα της Μουφτείας, υπογεγραμμένο από τον Μουφτή, 2.7.1932, Αρχείο Ξένων και Μειονοτικών Σχολείων, ΓΑΚ Καβάλας, Φ. 93.γ.
3. Αναφορά Κιρκασίων Θεσσαλονίκης, 20.1.1944, Αρχείο Ξένων και Μειονοτικών Σχολείων, ΓΑΚ Καβάλας, Φ. 93.γ.
4. Έκθεση του Μουφτή στα ποινικά δικαστήρια της Θεσσαλονίκης, 19.9.1943, Έκθεση Κιρκασίων Θεσσαλονίκης, 20.1.1944, Επιστολή του Memis χότζα Ibrahim προς τον Γενικό Διοικητή Μακεδονίας, 2.6.1944, Επιστολή του Mahmud Tzelaledin προς τον Διευθυντή Θρησκευτικών Υποθέσεων, Γενική Διοίκηση Μακεδονίας, 28.1.1944. Επιστολή του Μητροπολίτη Θεσσαλονίκης Γεννάδιου, 2.6.1944 (όλα σε: Αρχείο Ξένων και Μειονοτικών Σχολείων, ΓΑΚ Καβάλας, Φ. 93.γ.
5. Έκθεση επί των εν Ελλάδι διαβιούντων μουσουλμάνων, ΑΠ 421/2/20/4, Ιούλιος 1952, Αρχείο Ξένων και Μειονοτικών Σχολείων, ΓΑΚ Καβάλας, Φ. 93.γ.
0 yorum:
Yorum Gönder