Αζινλίκτσα
Τεύχος:34
Ιανουάριος 08
ΓΙΩΡΓΟΣ ΔΟΥΔΟΣ
Το 2007 που σε λίγο φθάνει στη δύση του έχει χαρακτηρισθεί από την UNESCO ‘έτος Τζαλαλουντίν Ρουμί’.
Ο θεσπέσιος Δάσκαλός μας Τζαλαλουντίν Μουχάμμαντ Μπαλκχί γεννήθηκε στις 30 Σεπτεμβρίου 1207 στην πόλη Μπάλκχ[1] της τότε βόρειας περσικής επαρχίας του Χορασάν. Έχει μείνει όμως γνωστός στη μνήμη της ανθρωπότητας ως Μεβλανά[2] Τζαλαλουντίν Ρουμί.
Εκείνη την εποχή η Μπάλκχ γνώριζε μεγάλη ακμή επί ηγεμονίας του Μουχάμαντ, μεγάλου Σάχη των Χουαρίσμ. Η Θεολογική Σχολή της υπήρξε ένα από τα παλιότερα λαμπρά πανεπιστήμια του κόσμου και εκεί δίδασκε ο Μουχάμμαντ Μπαχαουντίν Ουαλάντ, πατέρας του Τζαλαλουντίν Μουχάμμαντ. Ήταν ένας σεβάσμιος θεολόγος αλλά συγχρόνως κι ένας μύστης στο τασσαούφ[3] που εξαιτίας της σοφίας και του πλήθους των γνώσεων με τα οποία ήταν προικισμένος του είχε δοθεί ο τίτλος «Σουλτάν αλ Ουλεμά»[4]. Η οικογένεια του Τζαλαλουντίν Ρουμί είχε εγκατασταθεί πριν από αρκετές γενιές στην πόλη Μπαλκχ και μεταξύ των προγόνων του διακρίνονταν αρκετοί δικαστές και θεολόγοι. Απώτατος πρόγονος του Ρουμί, σύμφωνα με βιογράφους του, υπήρξε ο Αμπού Μπακρ, στενότατος σύντροφος του Προφήτη Μοχάμμεντ και πρώτος Χαλίφη της Ούμμα[5].
Ήδη από το 1218 άρχισαν να φθάνουν ειδήσεις και στο Χορασάν για τις καταστροφική εκστρατεία προς τη Δύση του Μογγόλου πολέμαρχου Τζενγκίς Χαν. Έτσι ο Μπαχαουντίν Ουαλάντ με όλη την οικογένειά του και τον δωδεκάχρονο γιο του Τζαλαλουντίν Μουχάμμαντ το 1219 εγκατέλειψε τη Μπαλκχ και ξεκίνησε ένα ταξίδι προς δυσμάς. Πρώτα έφτασαν στη Βαγδάτη και κατόπιν στη Μέκκα. Η τρομακτική φήμη του Τζενγκίς Χαν ακολουθούσε την πορεία τους, όπως και ένα σωρό άλλων, που είχαν αφήσει πίσω τους τα μέρη της Περσίας για να γλυτώσουν το θάνατο ή τη δουλεία. Στη συνέχεια έφτασαν και έμειναν για λίγο στη Δαμασκό. Πιθανώς εδώ να τους πρόλαβαν οι ειδήσεις σχετικά με την καταστροφή της γενέθλιας πόλης∙ τότε έκλεισε ο κύκλος λειτουργίας για πάντα και της Θεολογικής Σχολής της Μπαλκχ.
Στη Δαμασκό, λέγεται πως όταν ο μεγάλος φιλόσοφος και μύστης Μουχιϊντίν Ιμπν Άραμπι αντίκρυσε τον Μπαχαουντίν Ουαλάντ να βαδίζει έχοντας πλάι του το γιο Τζαλαλουντίν Μουχάμμαντ είπε: «Δόξα στον Κύριο. Μια λίμνη ακολουθεί ένας ωκεανός».
Τελικά οι πρόσφυγες από τη Μπαλκχ εγκατέλειψαν και τη Δαμασκό και βρήκαν καταφύγιο στο δυτικό Βασίλειο των Σελτζούκων, με πρωτεύουσα το Ικόνιο, στη χώρα των Ρουμ (Ρωμιών). Στην αρχή έμειναν σε μια πόλη εξήντα περίπου χιλιόμετρα νοτιανατολικά της πρωτεύουσας, όπου ο Τζαλαλουντίν Μουχάμμαντ παντρεύτηκε. Το 1226 και ενώ ο Τζαλαλουντίν είχε αποκτήσει τον πρώτο του γιο, τον Σουλτάν Ουαλάντ, όλη η οικογένεια μετακινήθηκε και εγκαταστάθηκε οριστικά στο Ικόνιο. Μετά την καταφυγή του Τζαλαλουντίν Μουχάμαντ Μπαλκχί στη φιλόξενη ασφάλεια που πρόσφεραν στον ίδιο και στον πατέρα του οι Σελτζούκοι Σουλτάνοι της χώρας των Ρωμιών, ο θεσπέσιος Δάσκαλος έγινε πλέον γνωστός σε όλο τον κόσμο ως Τζαλαλουντίν Ρουμί.
Ο Σουλτάνος του Ικονίου πρόσφερε μια θέση Διδασκάλου της θεολογίας στον ηλικιωμένο πλέον Σουλτάν αλ Ουλεμά Μουχάμμαντ Μπαχαουντίν Ουαλάντ, που τη διατήρησε ως το θάνατό του. Η θέση αυτή στη συνέχεια προσφέρθηκε στον φερέλπιδα θεολόγο Τζαλαλουντίν Ρουμί, ο οποίος στο μεταξύ, για να ολοκληρώσει τις σπουδές του, διέθεσε εφτά χρόνια, στην αρχή στο Χαλέπι[6] και στη συνέχεια στη Δαμασκό ώσπου επέστρεψε στο Ικόνιο.
Πολύ σύντομα ο Τζαλαλουντίν Ρουμί έγινε γνωστός ως σπουδαίος καθηγητής της θεολογίας, συγκεντρώνοντας γύρω του πλήθος μαθητών που τον τιμούσαν και τον εμπιστεύονταν. Μια ζωή μάλλον ήσυχη και μετρημένη, ενός ανθρώπου που ήταν σκυμμένος στη μελέτη και στη συγγραφή, τιμημένου τόσο από τους άρχοντες του τόπου, όσο και από όλους εκείνους που συναθροίζοντας τριγύρω του για να ακούσουν τη διδαχή του. Συγχρόνως είχε γίνει γνωστός για την ευσέβειά του και την ανύστακτη μελέτη του στο ιερό Κοράνιο.
Ώσπου μια μέρα του 1244, ενώ ο Τζαλαλουντίν έχει φτάσει τα τριάντα οχτώ του χρόνια συναντά έναν περιπλανώμενο δερβίση από την Ταυρίδα[7], τον Σαμσουντίν. Ο Σαμσουντίν από την Ταυρίδα δεν είχε καμιά σχέση, ούτε με τους θεολόγους, που συναναστρεφόταν μέχρι τότε ο Τζαλαλουντίν, ούτε με τους νομοδιδασκάλους, που η σκέψη και η συμπεριφορά τους του ήταν ιδιαίτερα οικεία, ούτε με τους απομνημονευτές του Κορανίου, που συχνά επαίρονταν για το κατόρθωμά τους να απαγγέλλουν από στήθους όλο το ιερό Βιβλίο. Ο δερβίσης Σαμσουντίν καμιάν αξία δεν έδινε στις συμβάσεις που χαρακτηρίζουν τις κοινωνικές σχέσεις, υποκρύπτοντας πίσω από το πλέγμα των δήθεν «καλών τρόπων» δυσθεώρητο βάθος υποκρισίας και ιδιοτέλειας, ενώ η ευσέβειά του ήταν πηγαία από καρδιάς και διόλου στεγνή από την εξαναγκαστική τήρηση τύπων, που συχνά αλλοιώνουν το δέος εμπρός στο Ιερό ευτελίζοντάς το σε μια συνήθεια δίχως περιεχόμενο, που καταλήγει στην πλήρη έκπτωση της ψυχής από το επίπεδο της ένθεης κοινωνίας.
Ο Τζαλαλουντίν Ρουμί ανακάλυψε στο πρόσωπο του ξένου και ρηξικέλευθου δερβίση απ’ την Ταυρίδα την τέλεια εικόνα του Θείου Εραστή, που επί μεγάλο διάστημα αναζητούσε να βρει μυστικά και ανομολόγητα. Ο Τζαλαλουντίν Ρουμί φιλοξένησε στο σπίτι του τον Σαμσουντίν, όπου για διάστημα περίπου δύο ετών παρέμεναν αχώριστοι. Ο Σουλτάν Ουαλάντ είχε παραλληλίσει την σχέση βαθειάς κοινωνίας, που είχε εδραιωθεί με απόλυτη αφοσίωση εκ μέρους του πατέρα του, ανάμεσα στον ίδιο και στον «κεκρυμμένο άγιο», με το περίφημο ταξίδι του Μωυσή συντροφιά με τον Καντίρ ή Χιντρ (βλ. Κοράνιο 18:64-82), τον Σοφό, που οι Σούφι θεωρούν ως τον ύψιστο ιεροφάντη και οδηγό (rehber) των ταξιδιωτών στο Δρόμο του Θεού. Σύγχρονοι μελετητές του βίου και του έργου του Μεβλανά παρομοιάζουν τον Σαμσουντίν με τον Σωκράτη. Ενώ ο ίδιος τίποτε από όσα δίδαξε δεν είχε καταγράψει, όπως ο Αθηναίος σοφός, τελικά όλα διασώθηκαν. Όπως ο Σωκράτης γέννησε τον Πλάτωνα, έτσι και ο Σαμσουντίν γέννησε τον Τζαλαλουντίν Ρουμί, ο οποίος όπως ο Πλάτων δόξασε τον Σωκράτη, δόξασε τον Σαμσουντίν[8]. Άλλοι πάλι έχουν παρομοιάσει τη σχέση μεταξύ του Σαμσουντίν από την Ταυρίδα και του Τζαλαλουντίν Ρουμί, με το δεσμό που υπήρχε ανάμεσα στον Προφήτη Μοχάμεντ και στον Αλή ιμπν Αμπού Ταλίμπ[9].
Ο Σαμσουντίν από την Ταυρίδα μετέτρεψε τον ακαδημαϊκό θεολόγο, μελετητή και σχολιαστή του Κορανίου και της Σούννα[10] σ’ ένα ποιητή, που έμελλε να γίνει οικουμενικός πλάι στον Όμηρο, στον Αισχύλο, στο Σοφοκλή, στον Βιργίλιο και στον Οβίδιο, στον Ντάντε, στον Λάο Τσε και στους άλλους γίγαντες της παγκόσμιας ποιητικής δημιουργίας.
Ο Τζαλαλουντίν Ρουμί, από μελετητής μεταμορφώθηκε σ’ έναν ακαταπόνητο και ασίγαστα ερωτευμένο άνθρωπο, που ο πεζός λόγος δεν ήταν σε θέση να εκφράσει το πυρ που έκαιγε ακατάπαυστα την ύπαρξή του, ποθώντας να σβήσει εντός της παρουσίας του Αγαπημένου. Καθώς ο Τζαλαλουντίν Ρουμί άρχισε το ταξίδι του στο Μονοπάτι του Μοναδικού, που πυρπολούσε το είναι του χωρίς ανάπαυση, τότε ήταν που άρχισαν να αποκαλύπτονται τα μυστικά του Κόσμου εμπρός του, να εννοεί τους στίχους του ιερού Κορανίου, μ’ έναν τρόπο πρωτόγνωρο και να γίνεται και ο ίδιος φως για τους μαθητές του, που πλέον δεν αποζητούσαν τη γνώση του μεντρεσέ, αλλά τη Γνώση που είχε διδαχθεί από τον ίδιο το Θεό ο άγιος Χιντρ[11] (δες παραπάνω την παραπομπή στο Κοράνιο). Τότε λοιπόν που ο Τζαλαλουντίν απέκτησε φτερά και υψιπετούσε, φθάνοντας ως το θρόνο του Αγαπημένου του, οι μαθητές του άρχισαν να τον αποκαλούν Μαουλάνα ή Μεβλανά, που σημαίνει ο Δάσκαλός μας.
Λίγο παραέξω απ’ το Ικόνιο υπήρχε ορθόδοξο ανδρικό Μοναστήρι στη μνήμη του αγίου Χαρίτωνος. Λέγεται πως ο Μεβλανά έτρεφε μεγάλη ευλάβεια για τον Άγιο. Κάποτε, κινδύνευσε ο γιος του Δασκάλου να γκρεμιστεί σε βάραθρο, κοντά στο Μοναστήρι κι ένας γέροντας αίφνης φάνηκε κι έσωσε το νεαρό αγόρι από βέβαιο θάνατο. Αργότερα ο Τζαλαλουντίν Ρουμί αναγνώρισε τη μορφή του άγνωστου γέροντα στην εικόνα του αγίου Χαρίτωνος. Λέγεται επίσης, πως μια φορά το χρόνο ο Τζαλαλουντίν Ρουμί, το είχε σαν τάμα και κατέφευγε, συνοδευόμενος από τους οικείους του, στο Μοναστήρι όπου έκανε χαλβέτ[12], σε συγκεκριμένο κελί που όλο το χρόνο έμενε κλειδωμένο περιμένοντας τη μέρα που θα άνοιγε για τον Μεβλανά.
Ανάμεσα στο Μεβλανά και στον Ηγούμενο της Μονής του αγίου Χαρίτωνος εκείνης της εποχής είχε αναπτυχθεί αυθεντική φιλία αδελφών κατά το Πνεύμα. Και οι δυο είχαν αφήσει παρακαταθήκη στους μαθητές τους, όταν θα έρθει η ώρα της αναχώρησής τους να θάψουν τα σκηνώματά τους δίπλα δίπλα. Έτσι και έγινε. Σε χρόνια αλλοτινά, όταν το μαυσωλείο του Μεβλανά Τζαλαλουντίν Ρουμί δεν είχε την αίγλη και τη διακόσμηση που βλέπει ο προσκυνητής σήμερα, πλάι στον τάφο του Δασκάλου ήταν ο τάφος του Εφλατούν[13] (έτσι σώθηκε στην παράδοση ή στο θρύλο το όνομα του Ηγουμένου), Γέροντα της Μονής του αγίου Χαρίτωνος και εγκάρδιου φίλου του Ρουμί.
Ο θεσπέσιος Δάσκαλός μας Τζαλαλουντίν Ρουμί πέρασε από τούτο τον κόσμο στο επέκεινα σε ηλικία εξήντα εφτά χρονών, στις 17 Δεκεμβρίου 1273. Στην κηδεία του Δασκάλου όλο το πλήθος του πολύβουου Ικονίου ήταν παρόν. Ιμάμηδες, παπάδες και ραβίνοι, γυναίκες, άντρες κι ένα σωρό νέοι και νέες έκλαιγαν γιατί νόμιζαν πως ο ήλιος έδυσε για πάντα και δεν θα ξαναφαινόταν στον ορίζοντα της ανατολής. Η ημέρα που αναχώρησε ο θεσπέσιος Δάσκαλος από τον κόσμο των φαινομένων προς το επέκεινα γιορτάζεται κάθε χρόνο απ’ όλους όσοι τον αγάπησαν και συνεχίζουν να τον αγαπούν, χωρίς το βάρος της θλίψης ενός χαμού, αλλά ως χαρμόσυνη επέτειος του γάμου του Ρουμί με τον Λατρεμένο Εραστή του.
Ο Δάσκαλός μας Τζαλαλουντίν Ρουμί ίσως είναι ο πιο γνωστός από τους μεγάλους Σούφι που ίδρυσαν ένα από τα σημαντικά τάρικα[14], αυτό των Μεβλεβήδων ή Μαουλαουίγια[15], που οι Δυτικοί αποκαλούν ‘στροβιλιζόμενους Δερβίσηδες’. Το Σεμά, ο τελετουργικός χορός των Μεβλεβήδων, που οδηγεί μέσα από την κίνηση του χορού του Δερβίση πέριξ του εαυτού του και υπό την συνοδεία υπέροχης μουσικής, με κυρίαρχο τον ήχο του νέι, που κοσμεί την όλη τελετή, είναι η περισσότερο γνωστή σε όλο τον κόσμο σούφικη τελετουργία και αποδίδεται στον Μεβλανά.
Διηγούνται, πως μια μέρα που ο Τζαλαλουντίν περνούσε μπροστά από το μαγαζί του φίλου του Σαλαχουντίν Φεριντούν, που ήταν κοσμηματοποιός, άκουσε το ρυθμικό ήχο απ’ τα σφυριά καθώς σφυρηλατούσαν το χρυσό. Ο Ρουμί, στο άκουσμα του ρυθμού σήκωσε τα χέρια του προς τον ουρανό και άρχισε να στροβιλίζεται γύρω από τον εαυτό του, φθάνοντας σε κατάσταση έκστασης. Ήταν το πρώτο σεμά από τον ίδιο τον Πιρ[16] των Μεβλεβή και λέγεται πως διήρκεσε από το μεσημέρι ως αργά το απόγευμα.
Το Σεμά συμβολίζει τη δημιουργία του Σύμπαντος, τη δημιουργία την ανθρώπινης ύπαρξης, τη γέννησή μας στον κόσμο, την προοπτική του ανθρώπου, που ελεύθερα και αβίαστα εγκαταλείπει τον εαυτό του στην καθοδήγηση του Δασκάλου του, πυρπολημένος από τον έρωτα για το Θεό, τον απόλυτα Αγαπημένο, και τέλος την άφιξή μας στο επίπεδο του Ινσάν αλ-Καμίλ (Τέλειου Ανθρώπου), οπότε πραγματώνεται η κατάλυση κάθε του δυϊσμού μεταξύ ανθρώπου και Αγαπημένου, αφού η ανθρώπινη ύπαρξη αναλύεται μέσα στη Θεία Ύπαρξη.
Όπως ειπώθηκε προηγουμένως, ο Τζαλαλουντίν Ρουμί είναι ένας κορυφαίος ποιητής της ανθρωπότητας, που έγραψε στην περσική γλώσσα, μολονότι σε έργα του εμφιλοχωρούν αρκετοί στίχοι στην αραβική και στην ελληνική γλώσσα και λιγότεροι στην τουρκική.
Το πρώτο μεγάλο ποιητικό έργο του Ρουμί είναι το Ντιβάν-ι Σαμς-ι Ταμπρίζ (Λυρικά ποιήματα του Σαμς απ’ την Ταυρίδα). Πρόκειται για μια συλλογή περισσότερων από 2.500 μυστικιστικές ωδές, 40.000 στίχων σε σύνολο. Όλα τα ποιήματα αυτής της συλλογής είναι αφιερωμένα στη μνήμη του Σαμσουντίν, που υπήρξε το alter ego του Ρουμί. Στους πρώτους στίχους του έργου αυτού συναντούμε τις πηγές απ’ όπου προήλθε ο χαρακτηριστικός τελετουργικός χορός που ασκούν οι Μεβλεβήδες, το Σεμά, και η σπουδαιότητα που έχει αποδοθεί στο νέι[17], στις μουσικές συνθέσεις των Μεβλεβή και κατά την εκτέλεση κομματιών κατά τη διάρκεια του Σεμά.
Το πιο γνωστό και συνάμα πιο εκτεταμένο έργο του Ρουμί είναι το Ματναουΐ ή Μεσνεβί (όπως το αποκαλούν στην τουρκική γλώσσα). Χωρίζεται σε έξη βιβλία με σύνολο περίπου 25.000 ρυθμικά δίστιχα. Το Μεσνεβί έχει ονομασθεί ακόμα και από τον ίδιο τον ποιητή ‘Κοράνιο στα περσικά’. Ο Μεβλανά, είχε την αίσθηση γράφοντας τους στίχους του Μεσνεβί , πως σα να βρισκόταν σε κατάσταση έκστασης το υπαγόρευε, όπως περίπου είχε συμβεί με τον Προφήτη Μοχάμεντ όταν αποκάλυπτε τις σούρες του ιερού Κορανίου. Το Μεσνεβί θεωρείται από πολλούς μελετητές του ένα απαράμιλλο ταφσίρ, δηλαδή μια συλλογή ερμηνευτικών σχολίων του Κορανίου.
Ο Δάσκαλός μας Τζαλαλουντίν Ρουμί κατανοούσε το Κοράνιο ως ένα σύμβολο της γνώσης του Θεού, που παραμένει αχώρητη στις σελίδες του ολάκερη τη θεϊκή γνώση. Έχοντας αξιωθεί ο Μεβλανά με τη σοφία που είναι χάρισμα του Πνεύματος, ήταν σε θέση να κατανοεί την ουσία του ιερού Κορανίου αναγνωρίζοντας τα σημεία του κειμένου που υπερβαίνουν τους περιορισμούς των λέξεων του ανθρώπινου λόγου.
Ένα άλλο σημαντικό έργο του Μεβλανά, όχι τόσο πολύ μελετημένο όσο τα αμέσως προηγούμενα είναι το Φίχι μα φίχι (Αυτό είναι, Τί είναι Αυτό), που περιέχει ομιλίες του Δασκάλου προς τους μαθητές του.
Τέλος έχουν σωθεί και ορισμένα τετράστιχα του Ρουμί, προσωπικού και συναισθηματικού χαρακτήρα, που λόγω του μέτρου και του ύφους τους ονομάζονται Ρουμπαϊγιάτ.
Σίγουρα θα ήταν λειψό τούτο το αφιέρωμα προς τον θεσπέσιο Δάσκαλό μας Τζαλαλουντίν Ρουμί, αν δεν αντιγράφαμε ορισμένα, στ’ αλήθεια πολύ λίγα, από τα πολύτιμα μαργαριτάρια που μας άφησε κληρονομιά η γραφίδα του.
Ο Ρουμί παραθέτει ένα απόσπασμα του Κορανίου και ακολουθεί το σχόλιό του ως εξής:
«Να πεις: Αν η θάλασσα γινόταν μελάνι για να γραφούν τα λόγια του Κυρίου μου, γρήγορα θα στέρευε προτού στερέψουν τα λόγια Του, ακόμα κι αν χρησιμοποιούσαμε άλλη μια όμοια θάλασσα (18:109).
Τώρα με πενήντα δράμια μελάνι μπορεί κανείς να γράψει όλο το Κοράνιο. Το Κοράνιο είναι μόνο το σύμβολο της γνώσης του Αλλάχ, δεν είναι όλη η γνώση Του….Την εποχή του Μωυσή, του Ιησού και άλλων το Κοράνιο υπήρχε, δηλαδή ο Λόγος του Θεού υπήρχε. Απλώς δεν ήταν στα αραβικά».
Ένας σοφός Μουσουλμάνος είχε πει: «Ψάξε να βρεις τον πραγματικό Σατανά στον σχολαστικό σοφιστή και στον λεπτολόγο θεολόγο· γιατί αυτοί είναι το αντίθετο της Αλήθειας». Ορισμένοι από εκείνους που με φανατισμό επέκριναν τον Ρουμί για τον τρόπο της ζωής του και για όσα δίδασκε, ανήκαν στην κατηγορία των ανθρώπων που είχαν φήμη σπουδαίων μελετητών του Κορανίου. Μερικοί απ’ αυτούς μάλιστα ήταν χαφούζηδες[18]. Σε όλους αυτούς ο Δάσκαλός μας έλεγε τα εξής: «Ο Ιμπν Μούκρι (από τους πρώτους που απάγγελναν το Κοράνιο) διαβάζει σωστά το Κοράνιο. Δηλαδή διαβάζει σωστά τη μορφή του Κορανίου, αλλά δεν ξέρει το νόημά του. Η απόδειξη είναι το γεγονός, ότι όταν βρίσκει τυχαία ένα νόημα, το απορρίπτει. Διαβάζει χωρίς βαθειά γνώση, τυφλά. Όμως τα θησαυροφυλάκια του Αλλάχ είναι πολλά και η γνώση του Αλλάχ πλατειά. Αν κάποιος διαβάζει με γνώση το Κοράνιο, γιατί θα πρέπει ν’ απορρίπτει οποιοδήποτε άλλο Κοράνιο»;
Ο Ιμπν Άραμπι έχει γράψει τις εξής φράσεις: «Ο Θεός ποτέ δε μπορεί να ιδωθεί με άυλη μορφή. Μια όμορφη γυναίκα είναι η τελειότερη από όλες τις μορφές του Θεού»!
Ο Μεβλανά σ’ ένα απ’ τα γραπτά του έτσι αναφέρεται στις γυναίκες:
«Θαμπώνει τα μάτια των ανθρώπων η αγάπη για όσα επιθυμούν, από γυναίκες… (σούρα 3:14).
Ο Αλλάχ την έκανε ελκυστική, πώς μπορούν λοιπόν οι άνδρες να της ξεφύγουν;
Αφότου δημιούργησε την Εύα, για να μπορεί να κατοικήσει ο Αδάμ μαζί της αγαπημένα (σούρα 7:189),
Πώς μπορεί ο Αδάμ να αποκοπεί απ’ αυτήν;
Ο Προφήτης, που στο λόγο του όλος ο κόσμος υποδουλώθηκε,
Συνήθιζε να λέει: ‘Μίλα μου, ω Αΐσα’!
Σαν το νερό, μπορεί εξωτερικά να κυριαρχείς
πάνω στη γυναίκα,
Αλλά εσωτερικά αυτή κυριαρχεί πάνω σου
Και την αναζητάς.
Ο Προφήτης είπε, ότι οι γυναίκες
Κυριαρχούν ολοκληρωτικά
Πάνω στους άνδρες με νόηση
Και σ’ εκείνους που διαθέτουν καρδιά».
Σε όλες τις θρησκείες υπάρχουν φανατικοί, που προσπαθούν να κλείσουν τους ορίζοντες των ανθρώπων, μπροστά στις εκπλήξεις που μπορεί να προσφέρει στον καθένα μας το Πνεύμα του Θεού. Χριστιανοί, Εβραίοι και Μουσουλμάνοι, τυφλωμένοι οι ίδιοι από το σκότος της άγνοιας, μεγαλόφωνα ευχαριστούν το Θεό «τους», που δεν τους έκανε άπιστους! Οι ταλαίπωροι δε γνωρίζουν πως τέτοιου είδους ‘ευχαριστίες’ εξανεμίζονται σαν τα φτερά των πουλιών στον άνεμο.
Ο Αμπού Ταλίμπ αλ Μακκί, στο έργο του ‘Κουτ αλ Κουλούμπ’ έχει περιλάβει δύο πολυσήμαντες φράσεις: «Οι δρόμοι προς το Θεό είναι τόσο πολλοί, όσοι και οι πιστοί», και αλλού: «Τα μονοπάτια προς το Θεό είναι τόσο πολλά, όσα και τα κτίσματα στον κόσμο. Έτσι για όσους ποθούν να συναντήσουν το Θεό υπάρχει εμπρός τους κι ένα μονοπάτι ανοιχτό, που διαπερνά καθένα απ’ τα δημιουργήματα της κτίσης».
Ο Δάσκαλός μας Τζαλαλουντίν Ρουμί όντας έμπλεος αγάπης για όλους και για όλα, σε κάθε άνθρωπο, αδιάφορα από την πίστη του έβλεπε μια εικόνα του Θεού, κι απέφευγε κάθε διάκριση των ανθρώπων ανάλογα με την θρησκεία που ομολογούσε. Ανάμεσα στους μαθητές του, υπήρχαν αφοσιωμένοι Χριστιανοί κι Εβραίοι, που ποτέ δεν τους ζητήθηκε να γίνουν Μουσουλμάνοι.
Μια μέρα, ο Δάσκαλος βάδιζε στο δρόμο με αρκετούς μαθητές συντροφιά κι αντίκρυσαν από μακρυά μια ομάδα Χριστιανών ιερέων. Κάποιοι ανίδεοι, με βούληση να υποτιμήσουν, ρώτησαν· ποιοι είν’ αυτοί οι άνθρωποι που έρχονται ντυμένοι έτσι στα μαύρα. Ο Ρουμί οργίστηκε απ’ το ύφος της φωνής τους και απάντησε: «Δεν υπάρχουν πιο γενναιόδωροι άνθρωποι απ’ αυτούς. Πρόσφεραν στον κόσμο τον Χριστιανισμό και μας χάρισαν την αγνότητα, την πίστη, τον Παράδεισο…».
Πιο κάτω παραθέτω ορισμένους χαρακτηριστικούς στίχους του Δασκάλου μας, που όποιος τους διαβάσει με προσοχή θα κατανοήσει πως ο Τζαλαλουντίν Ρουμί είχε γίνει ο ίδιος ωσάν τη φλεγόμενη βάτο που συνάντησε ο Μωυσής στην έρημο του Σινά. Ήταν μια ύπαρξη που πυρπολούνταν ακατάπαυστα από τον έρωτα προς τον Μονάκριβο Αγαπημένο του.
«Ιδού, είμ’ ένας άγνωστος στον ίδιο μου τον εαυτό·
Στ’ όνομα του Θεού, τώρα, τί πρέπει να κάνω;
Δε λατρεύω το Σταυρό, μήτε το Μισοφέγγαρο
Δεν είμαι ένας άπιστος Χριστιανός, ούτε ένας Εβραίος.
Το σπίτι μου δεν είναι στην Ανατολή, ούτε στη Δύση,
Μήτε σε στεριά, ούτε σε θάλασσα.
Δεν έχω συγγένεια με άγγελο, μήτε με υποχθόνιο πνεύμα.
Δεν είμαι δουλεμένος, ούτε στη φωτιά, ούτε στον αφρό,
Δεν είμαι φτιαγμένος από σκόνη, ούτε από υγρασία.
Δε γεννήθηκα στην Κίνα μακρυά, ούτε στο Σακσίν, μα ούτε στο Μπουλγκάρ.
Ούτε στην Ινδία, όπου υπάρχουν οι πέντε ποταμοί, ούτε στο Ιράκ, μήτε στο Χορασάν έχω ανδρωθεί.
Δεν κατοικώ σε τούτο τον κόσμο, ούτε στον άλλο, μήτε στον Παράδεισο, ούτε στην Κόλαση.
Δεν έχω έρθει απ’ την Εδέμ κι’ ούτε απ’ τον Ριτβάν, ούτε απ’ τον Αδάμ κρατάει η γενιά μου.
Σ’ ένα μέρος που βρίσκεται πέρα από κάθε σύνορο,
Σ’ έναν άδηλο τόπο, δίχως σκιά ή άλλο ίχνος,
Ο χωρισμός ψυχής και σώματος έχει καταλυθεί.
Ζω εντός της Ύπαρξης του Μοναδικού μου Αγαπημένου
και πάλι»!
Ο θεσπέσιος Δάσκαλός μας ενόσω ζούσε είχε φτάσει στην εκμηδένιση της ατομικότητάς του καθώς αξιώθηκε να σμίξει η ύπαρξή του στην Ύπαρξη του Θεού. Οι παρακάτω στίχοι προέρχονται από το Φίχι μα Φίχι, αν και συναντούμε με παρόμοιο περιεχόμενο στίχους και στο Μεσνεβί. Αποκαλύπτονται βαθύτατα βιώματα του Ρουμί, ενώ συνάμα, όσα γράφει παραπέμπουν και στον άγιο πρωτομάρτυρα Μανσούρ Αλ Χάλλατζ.
« Όταν ο πιστός που φλέγεται πέφτει στο δοχείο με το χρώμα ‘Χου’ (ο Άφατος Θεός) και του πεις ‘Σήκω’!, κραυγάζει, καθώς βρίσκεται σε έκσταση: ‘Μη με κατηγορείς, εγώ είμαι το δοχείο’. Η φράση ‘εγώ είμαι το δοχείο’ είναι ίδια, όπως όταν λέμε ‘εγώ είμαι ο Θεός’ (Ανα λ Χακ)· έχει το χρώμα της φωτιάς, μολονότι είναι σίδερο, όπως το δοχείο.
Το χρώμα του σίδερου δεν είναι τίποτα μπροστά στο χρώμα της φωτιάς. Το σίδερο κομπορρημονεί για τη δύναμή του ενώ στην πράξη είναι σιωπηλό. Έχει αποκτήσει δόξα από το χρώμα και τη φύση της φωτιάς και επαναλαμβάνει· ‘είμαι η φωτιά, είμαι η φωτιά’».
[1] Σήμερα η Μπαλκχ είναι πόλη του Αφγανιστάν.
[2] Μεβλανά ή Μαουλάνα σημαίνει ο Δάσκαλός μας.
[3] Τασσαούφ: Ο Μυστικισμός γενικά και ειδικότερα ο μουσουλμανικός Μυστικισμός ή Σουφισμός.
[4] Βασιλέας των Νομοδιδασκάλων.
[5] Η παγκόσμια κοινότητα των πιστών Μουσουλμάνων
[6] Σύμφωνα με διαφορετικές πηγές ο Τζαλαλουντίν Ρουμί διεύρυνε τη μόρφωσή του στην Αντιόχεια και όχι στο Χαλέπι.
[7] Πόλη του σημερινού βόρειου αζέρικου Ιράν.
[8] Άποψη του R. A. Nicholson έργο του “Selected poems from the Divani Shamsi Tabriz”.
[9] Ανεψιός του Προφήτη Μοχάμεντ και γαμπρός του, σύζυγος της Φάτιμα, θυγατέρας του Προφήτη και της Χατίτζα.
[10] Η ιερή παράδοση του Ισλάμ, όπως κυρίως διασώζεται στις συλλογές χαντίθ (προφορικές διδασκαλίες του Προφήτη και διηγήσεις για τον τρόπο ζωής του Προφήτη).
[11] Ο άγιος Καντίρ ή Χιντρ ταυτίζεται συνήθως με τον άγιο Γεώργιο.
[12] Απομόνωση για λόγους άσκησης που κάνουν ορισμένοι σούφι.
[13] Έτσι λέγεται στα αραβικά και στα τουρκικά ο Πλάτων.
[14] Τάρικα (στα αραβικά) ή ταρικάτ (στα τουρκικά) σημαίνει κυριολεκτικά ‘δρόμος’ που οδηγεί στην ένωση με το Θεό. Στη Δύση, η λέξη αποδίδεται ως ‘τάγμα’, κατά απομίμηση των δυτικών χριστιανικών μοναχικών ταγμάτων. Στην ελληνική γλώσσα δόκιμα θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε τη φράση ‘αδελφότητα δερβίσηδων ή σούφι’.
[15] Μεβλεβή λέγονται στα τουρκικά οι ανά τους αιώνες μαθητές του Ρουμί, ενώ Μαουλαουίγια λέγονται στα αραβικά.
[16] Ιδρυτής σούφικης αδελφότητας ή τάρικα.
[17] Καλαμένιο αρχέγονο πνευστό μουσικό όργανο που μοιάζει με τον αρχαιοελληνικό πλαγίαυλο.
[18] Γνώστες όλου του Κορανίου από στήθους.
Ο θεσπέσιος Δάσκαλός μας Τζαλαλουντίν Μουχάμμαντ Μπαλκχί γεννήθηκε στις 30 Σεπτεμβρίου 1207 στην πόλη Μπάλκχ[1] της τότε βόρειας περσικής επαρχίας του Χορασάν. Έχει μείνει όμως γνωστός στη μνήμη της ανθρωπότητας ως Μεβλανά[2] Τζαλαλουντίν Ρουμί.
Εκείνη την εποχή η Μπάλκχ γνώριζε μεγάλη ακμή επί ηγεμονίας του Μουχάμαντ, μεγάλου Σάχη των Χουαρίσμ. Η Θεολογική Σχολή της υπήρξε ένα από τα παλιότερα λαμπρά πανεπιστήμια του κόσμου και εκεί δίδασκε ο Μουχάμμαντ Μπαχαουντίν Ουαλάντ, πατέρας του Τζαλαλουντίν Μουχάμμαντ. Ήταν ένας σεβάσμιος θεολόγος αλλά συγχρόνως κι ένας μύστης στο τασσαούφ[3] που εξαιτίας της σοφίας και του πλήθους των γνώσεων με τα οποία ήταν προικισμένος του είχε δοθεί ο τίτλος «Σουλτάν αλ Ουλεμά»[4]. Η οικογένεια του Τζαλαλουντίν Ρουμί είχε εγκατασταθεί πριν από αρκετές γενιές στην πόλη Μπαλκχ και μεταξύ των προγόνων του διακρίνονταν αρκετοί δικαστές και θεολόγοι. Απώτατος πρόγονος του Ρουμί, σύμφωνα με βιογράφους του, υπήρξε ο Αμπού Μπακρ, στενότατος σύντροφος του Προφήτη Μοχάμμεντ και πρώτος Χαλίφη της Ούμμα[5].
Ήδη από το 1218 άρχισαν να φθάνουν ειδήσεις και στο Χορασάν για τις καταστροφική εκστρατεία προς τη Δύση του Μογγόλου πολέμαρχου Τζενγκίς Χαν. Έτσι ο Μπαχαουντίν Ουαλάντ με όλη την οικογένειά του και τον δωδεκάχρονο γιο του Τζαλαλουντίν Μουχάμμαντ το 1219 εγκατέλειψε τη Μπαλκχ και ξεκίνησε ένα ταξίδι προς δυσμάς. Πρώτα έφτασαν στη Βαγδάτη και κατόπιν στη Μέκκα. Η τρομακτική φήμη του Τζενγκίς Χαν ακολουθούσε την πορεία τους, όπως και ένα σωρό άλλων, που είχαν αφήσει πίσω τους τα μέρη της Περσίας για να γλυτώσουν το θάνατο ή τη δουλεία. Στη συνέχεια έφτασαν και έμειναν για λίγο στη Δαμασκό. Πιθανώς εδώ να τους πρόλαβαν οι ειδήσεις σχετικά με την καταστροφή της γενέθλιας πόλης∙ τότε έκλεισε ο κύκλος λειτουργίας για πάντα και της Θεολογικής Σχολής της Μπαλκχ.
Στη Δαμασκό, λέγεται πως όταν ο μεγάλος φιλόσοφος και μύστης Μουχιϊντίν Ιμπν Άραμπι αντίκρυσε τον Μπαχαουντίν Ουαλάντ να βαδίζει έχοντας πλάι του το γιο Τζαλαλουντίν Μουχάμμαντ είπε: «Δόξα στον Κύριο. Μια λίμνη ακολουθεί ένας ωκεανός».
Τελικά οι πρόσφυγες από τη Μπαλκχ εγκατέλειψαν και τη Δαμασκό και βρήκαν καταφύγιο στο δυτικό Βασίλειο των Σελτζούκων, με πρωτεύουσα το Ικόνιο, στη χώρα των Ρουμ (Ρωμιών). Στην αρχή έμειναν σε μια πόλη εξήντα περίπου χιλιόμετρα νοτιανατολικά της πρωτεύουσας, όπου ο Τζαλαλουντίν Μουχάμμαντ παντρεύτηκε. Το 1226 και ενώ ο Τζαλαλουντίν είχε αποκτήσει τον πρώτο του γιο, τον Σουλτάν Ουαλάντ, όλη η οικογένεια μετακινήθηκε και εγκαταστάθηκε οριστικά στο Ικόνιο. Μετά την καταφυγή του Τζαλαλουντίν Μουχάμαντ Μπαλκχί στη φιλόξενη ασφάλεια που πρόσφεραν στον ίδιο και στον πατέρα του οι Σελτζούκοι Σουλτάνοι της χώρας των Ρωμιών, ο θεσπέσιος Δάσκαλος έγινε πλέον γνωστός σε όλο τον κόσμο ως Τζαλαλουντίν Ρουμί.
Ο Σουλτάνος του Ικονίου πρόσφερε μια θέση Διδασκάλου της θεολογίας στον ηλικιωμένο πλέον Σουλτάν αλ Ουλεμά Μουχάμμαντ Μπαχαουντίν Ουαλάντ, που τη διατήρησε ως το θάνατό του. Η θέση αυτή στη συνέχεια προσφέρθηκε στον φερέλπιδα θεολόγο Τζαλαλουντίν Ρουμί, ο οποίος στο μεταξύ, για να ολοκληρώσει τις σπουδές του, διέθεσε εφτά χρόνια, στην αρχή στο Χαλέπι[6] και στη συνέχεια στη Δαμασκό ώσπου επέστρεψε στο Ικόνιο.
Πολύ σύντομα ο Τζαλαλουντίν Ρουμί έγινε γνωστός ως σπουδαίος καθηγητής της θεολογίας, συγκεντρώνοντας γύρω του πλήθος μαθητών που τον τιμούσαν και τον εμπιστεύονταν. Μια ζωή μάλλον ήσυχη και μετρημένη, ενός ανθρώπου που ήταν σκυμμένος στη μελέτη και στη συγγραφή, τιμημένου τόσο από τους άρχοντες του τόπου, όσο και από όλους εκείνους που συναθροίζοντας τριγύρω του για να ακούσουν τη διδαχή του. Συγχρόνως είχε γίνει γνωστός για την ευσέβειά του και την ανύστακτη μελέτη του στο ιερό Κοράνιο.
Ώσπου μια μέρα του 1244, ενώ ο Τζαλαλουντίν έχει φτάσει τα τριάντα οχτώ του χρόνια συναντά έναν περιπλανώμενο δερβίση από την Ταυρίδα[7], τον Σαμσουντίν. Ο Σαμσουντίν από την Ταυρίδα δεν είχε καμιά σχέση, ούτε με τους θεολόγους, που συναναστρεφόταν μέχρι τότε ο Τζαλαλουντίν, ούτε με τους νομοδιδασκάλους, που η σκέψη και η συμπεριφορά τους του ήταν ιδιαίτερα οικεία, ούτε με τους απομνημονευτές του Κορανίου, που συχνά επαίρονταν για το κατόρθωμά τους να απαγγέλλουν από στήθους όλο το ιερό Βιβλίο. Ο δερβίσης Σαμσουντίν καμιάν αξία δεν έδινε στις συμβάσεις που χαρακτηρίζουν τις κοινωνικές σχέσεις, υποκρύπτοντας πίσω από το πλέγμα των δήθεν «καλών τρόπων» δυσθεώρητο βάθος υποκρισίας και ιδιοτέλειας, ενώ η ευσέβειά του ήταν πηγαία από καρδιάς και διόλου στεγνή από την εξαναγκαστική τήρηση τύπων, που συχνά αλλοιώνουν το δέος εμπρός στο Ιερό ευτελίζοντάς το σε μια συνήθεια δίχως περιεχόμενο, που καταλήγει στην πλήρη έκπτωση της ψυχής από το επίπεδο της ένθεης κοινωνίας.
Ο Τζαλαλουντίν Ρουμί ανακάλυψε στο πρόσωπο του ξένου και ρηξικέλευθου δερβίση απ’ την Ταυρίδα την τέλεια εικόνα του Θείου Εραστή, που επί μεγάλο διάστημα αναζητούσε να βρει μυστικά και ανομολόγητα. Ο Τζαλαλουντίν Ρουμί φιλοξένησε στο σπίτι του τον Σαμσουντίν, όπου για διάστημα περίπου δύο ετών παρέμεναν αχώριστοι. Ο Σουλτάν Ουαλάντ είχε παραλληλίσει την σχέση βαθειάς κοινωνίας, που είχε εδραιωθεί με απόλυτη αφοσίωση εκ μέρους του πατέρα του, ανάμεσα στον ίδιο και στον «κεκρυμμένο άγιο», με το περίφημο ταξίδι του Μωυσή συντροφιά με τον Καντίρ ή Χιντρ (βλ. Κοράνιο 18:64-82), τον Σοφό, που οι Σούφι θεωρούν ως τον ύψιστο ιεροφάντη και οδηγό (rehber) των ταξιδιωτών στο Δρόμο του Θεού. Σύγχρονοι μελετητές του βίου και του έργου του Μεβλανά παρομοιάζουν τον Σαμσουντίν με τον Σωκράτη. Ενώ ο ίδιος τίποτε από όσα δίδαξε δεν είχε καταγράψει, όπως ο Αθηναίος σοφός, τελικά όλα διασώθηκαν. Όπως ο Σωκράτης γέννησε τον Πλάτωνα, έτσι και ο Σαμσουντίν γέννησε τον Τζαλαλουντίν Ρουμί, ο οποίος όπως ο Πλάτων δόξασε τον Σωκράτη, δόξασε τον Σαμσουντίν[8]. Άλλοι πάλι έχουν παρομοιάσει τη σχέση μεταξύ του Σαμσουντίν από την Ταυρίδα και του Τζαλαλουντίν Ρουμί, με το δεσμό που υπήρχε ανάμεσα στον Προφήτη Μοχάμεντ και στον Αλή ιμπν Αμπού Ταλίμπ[9].
Ο Σαμσουντίν από την Ταυρίδα μετέτρεψε τον ακαδημαϊκό θεολόγο, μελετητή και σχολιαστή του Κορανίου και της Σούννα[10] σ’ ένα ποιητή, που έμελλε να γίνει οικουμενικός πλάι στον Όμηρο, στον Αισχύλο, στο Σοφοκλή, στον Βιργίλιο και στον Οβίδιο, στον Ντάντε, στον Λάο Τσε και στους άλλους γίγαντες της παγκόσμιας ποιητικής δημιουργίας.
Ο Τζαλαλουντίν Ρουμί, από μελετητής μεταμορφώθηκε σ’ έναν ακαταπόνητο και ασίγαστα ερωτευμένο άνθρωπο, που ο πεζός λόγος δεν ήταν σε θέση να εκφράσει το πυρ που έκαιγε ακατάπαυστα την ύπαρξή του, ποθώντας να σβήσει εντός της παρουσίας του Αγαπημένου. Καθώς ο Τζαλαλουντίν Ρουμί άρχισε το ταξίδι του στο Μονοπάτι του Μοναδικού, που πυρπολούσε το είναι του χωρίς ανάπαυση, τότε ήταν που άρχισαν να αποκαλύπτονται τα μυστικά του Κόσμου εμπρός του, να εννοεί τους στίχους του ιερού Κορανίου, μ’ έναν τρόπο πρωτόγνωρο και να γίνεται και ο ίδιος φως για τους μαθητές του, που πλέον δεν αποζητούσαν τη γνώση του μεντρεσέ, αλλά τη Γνώση που είχε διδαχθεί από τον ίδιο το Θεό ο άγιος Χιντρ[11] (δες παραπάνω την παραπομπή στο Κοράνιο). Τότε λοιπόν που ο Τζαλαλουντίν απέκτησε φτερά και υψιπετούσε, φθάνοντας ως το θρόνο του Αγαπημένου του, οι μαθητές του άρχισαν να τον αποκαλούν Μαουλάνα ή Μεβλανά, που σημαίνει ο Δάσκαλός μας.
Λίγο παραέξω απ’ το Ικόνιο υπήρχε ορθόδοξο ανδρικό Μοναστήρι στη μνήμη του αγίου Χαρίτωνος. Λέγεται πως ο Μεβλανά έτρεφε μεγάλη ευλάβεια για τον Άγιο. Κάποτε, κινδύνευσε ο γιος του Δασκάλου να γκρεμιστεί σε βάραθρο, κοντά στο Μοναστήρι κι ένας γέροντας αίφνης φάνηκε κι έσωσε το νεαρό αγόρι από βέβαιο θάνατο. Αργότερα ο Τζαλαλουντίν Ρουμί αναγνώρισε τη μορφή του άγνωστου γέροντα στην εικόνα του αγίου Χαρίτωνος. Λέγεται επίσης, πως μια φορά το χρόνο ο Τζαλαλουντίν Ρουμί, το είχε σαν τάμα και κατέφευγε, συνοδευόμενος από τους οικείους του, στο Μοναστήρι όπου έκανε χαλβέτ[12], σε συγκεκριμένο κελί που όλο το χρόνο έμενε κλειδωμένο περιμένοντας τη μέρα που θα άνοιγε για τον Μεβλανά.
Ανάμεσα στο Μεβλανά και στον Ηγούμενο της Μονής του αγίου Χαρίτωνος εκείνης της εποχής είχε αναπτυχθεί αυθεντική φιλία αδελφών κατά το Πνεύμα. Και οι δυο είχαν αφήσει παρακαταθήκη στους μαθητές τους, όταν θα έρθει η ώρα της αναχώρησής τους να θάψουν τα σκηνώματά τους δίπλα δίπλα. Έτσι και έγινε. Σε χρόνια αλλοτινά, όταν το μαυσωλείο του Μεβλανά Τζαλαλουντίν Ρουμί δεν είχε την αίγλη και τη διακόσμηση που βλέπει ο προσκυνητής σήμερα, πλάι στον τάφο του Δασκάλου ήταν ο τάφος του Εφλατούν[13] (έτσι σώθηκε στην παράδοση ή στο θρύλο το όνομα του Ηγουμένου), Γέροντα της Μονής του αγίου Χαρίτωνος και εγκάρδιου φίλου του Ρουμί.
Ο θεσπέσιος Δάσκαλός μας Τζαλαλουντίν Ρουμί πέρασε από τούτο τον κόσμο στο επέκεινα σε ηλικία εξήντα εφτά χρονών, στις 17 Δεκεμβρίου 1273. Στην κηδεία του Δασκάλου όλο το πλήθος του πολύβουου Ικονίου ήταν παρόν. Ιμάμηδες, παπάδες και ραβίνοι, γυναίκες, άντρες κι ένα σωρό νέοι και νέες έκλαιγαν γιατί νόμιζαν πως ο ήλιος έδυσε για πάντα και δεν θα ξαναφαινόταν στον ορίζοντα της ανατολής. Η ημέρα που αναχώρησε ο θεσπέσιος Δάσκαλος από τον κόσμο των φαινομένων προς το επέκεινα γιορτάζεται κάθε χρόνο απ’ όλους όσοι τον αγάπησαν και συνεχίζουν να τον αγαπούν, χωρίς το βάρος της θλίψης ενός χαμού, αλλά ως χαρμόσυνη επέτειος του γάμου του Ρουμί με τον Λατρεμένο Εραστή του.
Ο Δάσκαλός μας Τζαλαλουντίν Ρουμί ίσως είναι ο πιο γνωστός από τους μεγάλους Σούφι που ίδρυσαν ένα από τα σημαντικά τάρικα[14], αυτό των Μεβλεβήδων ή Μαουλαουίγια[15], που οι Δυτικοί αποκαλούν ‘στροβιλιζόμενους Δερβίσηδες’. Το Σεμά, ο τελετουργικός χορός των Μεβλεβήδων, που οδηγεί μέσα από την κίνηση του χορού του Δερβίση πέριξ του εαυτού του και υπό την συνοδεία υπέροχης μουσικής, με κυρίαρχο τον ήχο του νέι, που κοσμεί την όλη τελετή, είναι η περισσότερο γνωστή σε όλο τον κόσμο σούφικη τελετουργία και αποδίδεται στον Μεβλανά.
Διηγούνται, πως μια μέρα που ο Τζαλαλουντίν περνούσε μπροστά από το μαγαζί του φίλου του Σαλαχουντίν Φεριντούν, που ήταν κοσμηματοποιός, άκουσε το ρυθμικό ήχο απ’ τα σφυριά καθώς σφυρηλατούσαν το χρυσό. Ο Ρουμί, στο άκουσμα του ρυθμού σήκωσε τα χέρια του προς τον ουρανό και άρχισε να στροβιλίζεται γύρω από τον εαυτό του, φθάνοντας σε κατάσταση έκστασης. Ήταν το πρώτο σεμά από τον ίδιο τον Πιρ[16] των Μεβλεβή και λέγεται πως διήρκεσε από το μεσημέρι ως αργά το απόγευμα.
Το Σεμά συμβολίζει τη δημιουργία του Σύμπαντος, τη δημιουργία την ανθρώπινης ύπαρξης, τη γέννησή μας στον κόσμο, την προοπτική του ανθρώπου, που ελεύθερα και αβίαστα εγκαταλείπει τον εαυτό του στην καθοδήγηση του Δασκάλου του, πυρπολημένος από τον έρωτα για το Θεό, τον απόλυτα Αγαπημένο, και τέλος την άφιξή μας στο επίπεδο του Ινσάν αλ-Καμίλ (Τέλειου Ανθρώπου), οπότε πραγματώνεται η κατάλυση κάθε του δυϊσμού μεταξύ ανθρώπου και Αγαπημένου, αφού η ανθρώπινη ύπαρξη αναλύεται μέσα στη Θεία Ύπαρξη.
Όπως ειπώθηκε προηγουμένως, ο Τζαλαλουντίν Ρουμί είναι ένας κορυφαίος ποιητής της ανθρωπότητας, που έγραψε στην περσική γλώσσα, μολονότι σε έργα του εμφιλοχωρούν αρκετοί στίχοι στην αραβική και στην ελληνική γλώσσα και λιγότεροι στην τουρκική.
Το πρώτο μεγάλο ποιητικό έργο του Ρουμί είναι το Ντιβάν-ι Σαμς-ι Ταμπρίζ (Λυρικά ποιήματα του Σαμς απ’ την Ταυρίδα). Πρόκειται για μια συλλογή περισσότερων από 2.500 μυστικιστικές ωδές, 40.000 στίχων σε σύνολο. Όλα τα ποιήματα αυτής της συλλογής είναι αφιερωμένα στη μνήμη του Σαμσουντίν, που υπήρξε το alter ego του Ρουμί. Στους πρώτους στίχους του έργου αυτού συναντούμε τις πηγές απ’ όπου προήλθε ο χαρακτηριστικός τελετουργικός χορός που ασκούν οι Μεβλεβήδες, το Σεμά, και η σπουδαιότητα που έχει αποδοθεί στο νέι[17], στις μουσικές συνθέσεις των Μεβλεβή και κατά την εκτέλεση κομματιών κατά τη διάρκεια του Σεμά.
Το πιο γνωστό και συνάμα πιο εκτεταμένο έργο του Ρουμί είναι το Ματναουΐ ή Μεσνεβί (όπως το αποκαλούν στην τουρκική γλώσσα). Χωρίζεται σε έξη βιβλία με σύνολο περίπου 25.000 ρυθμικά δίστιχα. Το Μεσνεβί έχει ονομασθεί ακόμα και από τον ίδιο τον ποιητή ‘Κοράνιο στα περσικά’. Ο Μεβλανά, είχε την αίσθηση γράφοντας τους στίχους του Μεσνεβί , πως σα να βρισκόταν σε κατάσταση έκστασης το υπαγόρευε, όπως περίπου είχε συμβεί με τον Προφήτη Μοχάμεντ όταν αποκάλυπτε τις σούρες του ιερού Κορανίου. Το Μεσνεβί θεωρείται από πολλούς μελετητές του ένα απαράμιλλο ταφσίρ, δηλαδή μια συλλογή ερμηνευτικών σχολίων του Κορανίου.
Ο Δάσκαλός μας Τζαλαλουντίν Ρουμί κατανοούσε το Κοράνιο ως ένα σύμβολο της γνώσης του Θεού, που παραμένει αχώρητη στις σελίδες του ολάκερη τη θεϊκή γνώση. Έχοντας αξιωθεί ο Μεβλανά με τη σοφία που είναι χάρισμα του Πνεύματος, ήταν σε θέση να κατανοεί την ουσία του ιερού Κορανίου αναγνωρίζοντας τα σημεία του κειμένου που υπερβαίνουν τους περιορισμούς των λέξεων του ανθρώπινου λόγου.
Ένα άλλο σημαντικό έργο του Μεβλανά, όχι τόσο πολύ μελετημένο όσο τα αμέσως προηγούμενα είναι το Φίχι μα φίχι (Αυτό είναι, Τί είναι Αυτό), που περιέχει ομιλίες του Δασκάλου προς τους μαθητές του.
Τέλος έχουν σωθεί και ορισμένα τετράστιχα του Ρουμί, προσωπικού και συναισθηματικού χαρακτήρα, που λόγω του μέτρου και του ύφους τους ονομάζονται Ρουμπαϊγιάτ.
Σίγουρα θα ήταν λειψό τούτο το αφιέρωμα προς τον θεσπέσιο Δάσκαλό μας Τζαλαλουντίν Ρουμί, αν δεν αντιγράφαμε ορισμένα, στ’ αλήθεια πολύ λίγα, από τα πολύτιμα μαργαριτάρια που μας άφησε κληρονομιά η γραφίδα του.
Ο Ρουμί παραθέτει ένα απόσπασμα του Κορανίου και ακολουθεί το σχόλιό του ως εξής:
«Να πεις: Αν η θάλασσα γινόταν μελάνι για να γραφούν τα λόγια του Κυρίου μου, γρήγορα θα στέρευε προτού στερέψουν τα λόγια Του, ακόμα κι αν χρησιμοποιούσαμε άλλη μια όμοια θάλασσα (18:109).
Τώρα με πενήντα δράμια μελάνι μπορεί κανείς να γράψει όλο το Κοράνιο. Το Κοράνιο είναι μόνο το σύμβολο της γνώσης του Αλλάχ, δεν είναι όλη η γνώση Του….Την εποχή του Μωυσή, του Ιησού και άλλων το Κοράνιο υπήρχε, δηλαδή ο Λόγος του Θεού υπήρχε. Απλώς δεν ήταν στα αραβικά».
Ένας σοφός Μουσουλμάνος είχε πει: «Ψάξε να βρεις τον πραγματικό Σατανά στον σχολαστικό σοφιστή και στον λεπτολόγο θεολόγο· γιατί αυτοί είναι το αντίθετο της Αλήθειας». Ορισμένοι από εκείνους που με φανατισμό επέκριναν τον Ρουμί για τον τρόπο της ζωής του και για όσα δίδασκε, ανήκαν στην κατηγορία των ανθρώπων που είχαν φήμη σπουδαίων μελετητών του Κορανίου. Μερικοί απ’ αυτούς μάλιστα ήταν χαφούζηδες[18]. Σε όλους αυτούς ο Δάσκαλός μας έλεγε τα εξής: «Ο Ιμπν Μούκρι (από τους πρώτους που απάγγελναν το Κοράνιο) διαβάζει σωστά το Κοράνιο. Δηλαδή διαβάζει σωστά τη μορφή του Κορανίου, αλλά δεν ξέρει το νόημά του. Η απόδειξη είναι το γεγονός, ότι όταν βρίσκει τυχαία ένα νόημα, το απορρίπτει. Διαβάζει χωρίς βαθειά γνώση, τυφλά. Όμως τα θησαυροφυλάκια του Αλλάχ είναι πολλά και η γνώση του Αλλάχ πλατειά. Αν κάποιος διαβάζει με γνώση το Κοράνιο, γιατί θα πρέπει ν’ απορρίπτει οποιοδήποτε άλλο Κοράνιο»;
Ο Ιμπν Άραμπι έχει γράψει τις εξής φράσεις: «Ο Θεός ποτέ δε μπορεί να ιδωθεί με άυλη μορφή. Μια όμορφη γυναίκα είναι η τελειότερη από όλες τις μορφές του Θεού»!
Ο Μεβλανά σ’ ένα απ’ τα γραπτά του έτσι αναφέρεται στις γυναίκες:
«Θαμπώνει τα μάτια των ανθρώπων η αγάπη για όσα επιθυμούν, από γυναίκες… (σούρα 3:14).
Ο Αλλάχ την έκανε ελκυστική, πώς μπορούν λοιπόν οι άνδρες να της ξεφύγουν;
Αφότου δημιούργησε την Εύα, για να μπορεί να κατοικήσει ο Αδάμ μαζί της αγαπημένα (σούρα 7:189),
Πώς μπορεί ο Αδάμ να αποκοπεί απ’ αυτήν;
Ο Προφήτης, που στο λόγο του όλος ο κόσμος υποδουλώθηκε,
Συνήθιζε να λέει: ‘Μίλα μου, ω Αΐσα’!
Σαν το νερό, μπορεί εξωτερικά να κυριαρχείς
πάνω στη γυναίκα,
Αλλά εσωτερικά αυτή κυριαρχεί πάνω σου
Και την αναζητάς.
Ο Προφήτης είπε, ότι οι γυναίκες
Κυριαρχούν ολοκληρωτικά
Πάνω στους άνδρες με νόηση
Και σ’ εκείνους που διαθέτουν καρδιά».
Σε όλες τις θρησκείες υπάρχουν φανατικοί, που προσπαθούν να κλείσουν τους ορίζοντες των ανθρώπων, μπροστά στις εκπλήξεις που μπορεί να προσφέρει στον καθένα μας το Πνεύμα του Θεού. Χριστιανοί, Εβραίοι και Μουσουλμάνοι, τυφλωμένοι οι ίδιοι από το σκότος της άγνοιας, μεγαλόφωνα ευχαριστούν το Θεό «τους», που δεν τους έκανε άπιστους! Οι ταλαίπωροι δε γνωρίζουν πως τέτοιου είδους ‘ευχαριστίες’ εξανεμίζονται σαν τα φτερά των πουλιών στον άνεμο.
Ο Αμπού Ταλίμπ αλ Μακκί, στο έργο του ‘Κουτ αλ Κουλούμπ’ έχει περιλάβει δύο πολυσήμαντες φράσεις: «Οι δρόμοι προς το Θεό είναι τόσο πολλοί, όσοι και οι πιστοί», και αλλού: «Τα μονοπάτια προς το Θεό είναι τόσο πολλά, όσα και τα κτίσματα στον κόσμο. Έτσι για όσους ποθούν να συναντήσουν το Θεό υπάρχει εμπρός τους κι ένα μονοπάτι ανοιχτό, που διαπερνά καθένα απ’ τα δημιουργήματα της κτίσης».
Ο Δάσκαλός μας Τζαλαλουντίν Ρουμί όντας έμπλεος αγάπης για όλους και για όλα, σε κάθε άνθρωπο, αδιάφορα από την πίστη του έβλεπε μια εικόνα του Θεού, κι απέφευγε κάθε διάκριση των ανθρώπων ανάλογα με την θρησκεία που ομολογούσε. Ανάμεσα στους μαθητές του, υπήρχαν αφοσιωμένοι Χριστιανοί κι Εβραίοι, που ποτέ δεν τους ζητήθηκε να γίνουν Μουσουλμάνοι.
Μια μέρα, ο Δάσκαλος βάδιζε στο δρόμο με αρκετούς μαθητές συντροφιά κι αντίκρυσαν από μακρυά μια ομάδα Χριστιανών ιερέων. Κάποιοι ανίδεοι, με βούληση να υποτιμήσουν, ρώτησαν· ποιοι είν’ αυτοί οι άνθρωποι που έρχονται ντυμένοι έτσι στα μαύρα. Ο Ρουμί οργίστηκε απ’ το ύφος της φωνής τους και απάντησε: «Δεν υπάρχουν πιο γενναιόδωροι άνθρωποι απ’ αυτούς. Πρόσφεραν στον κόσμο τον Χριστιανισμό και μας χάρισαν την αγνότητα, την πίστη, τον Παράδεισο…».
Πιο κάτω παραθέτω ορισμένους χαρακτηριστικούς στίχους του Δασκάλου μας, που όποιος τους διαβάσει με προσοχή θα κατανοήσει πως ο Τζαλαλουντίν Ρουμί είχε γίνει ο ίδιος ωσάν τη φλεγόμενη βάτο που συνάντησε ο Μωυσής στην έρημο του Σινά. Ήταν μια ύπαρξη που πυρπολούνταν ακατάπαυστα από τον έρωτα προς τον Μονάκριβο Αγαπημένο του.
«Ιδού, είμ’ ένας άγνωστος στον ίδιο μου τον εαυτό·
Στ’ όνομα του Θεού, τώρα, τί πρέπει να κάνω;
Δε λατρεύω το Σταυρό, μήτε το Μισοφέγγαρο
Δεν είμαι ένας άπιστος Χριστιανός, ούτε ένας Εβραίος.
Το σπίτι μου δεν είναι στην Ανατολή, ούτε στη Δύση,
Μήτε σε στεριά, ούτε σε θάλασσα.
Δεν έχω συγγένεια με άγγελο, μήτε με υποχθόνιο πνεύμα.
Δεν είμαι δουλεμένος, ούτε στη φωτιά, ούτε στον αφρό,
Δεν είμαι φτιαγμένος από σκόνη, ούτε από υγρασία.
Δε γεννήθηκα στην Κίνα μακρυά, ούτε στο Σακσίν, μα ούτε στο Μπουλγκάρ.
Ούτε στην Ινδία, όπου υπάρχουν οι πέντε ποταμοί, ούτε στο Ιράκ, μήτε στο Χορασάν έχω ανδρωθεί.
Δεν κατοικώ σε τούτο τον κόσμο, ούτε στον άλλο, μήτε στον Παράδεισο, ούτε στην Κόλαση.
Δεν έχω έρθει απ’ την Εδέμ κι’ ούτε απ’ τον Ριτβάν, ούτε απ’ τον Αδάμ κρατάει η γενιά μου.
Σ’ ένα μέρος που βρίσκεται πέρα από κάθε σύνορο,
Σ’ έναν άδηλο τόπο, δίχως σκιά ή άλλο ίχνος,
Ο χωρισμός ψυχής και σώματος έχει καταλυθεί.
Ζω εντός της Ύπαρξης του Μοναδικού μου Αγαπημένου
και πάλι»!
Ο θεσπέσιος Δάσκαλός μας ενόσω ζούσε είχε φτάσει στην εκμηδένιση της ατομικότητάς του καθώς αξιώθηκε να σμίξει η ύπαρξή του στην Ύπαρξη του Θεού. Οι παρακάτω στίχοι προέρχονται από το Φίχι μα Φίχι, αν και συναντούμε με παρόμοιο περιεχόμενο στίχους και στο Μεσνεβί. Αποκαλύπτονται βαθύτατα βιώματα του Ρουμί, ενώ συνάμα, όσα γράφει παραπέμπουν και στον άγιο πρωτομάρτυρα Μανσούρ Αλ Χάλλατζ.
« Όταν ο πιστός που φλέγεται πέφτει στο δοχείο με το χρώμα ‘Χου’ (ο Άφατος Θεός) και του πεις ‘Σήκω’!, κραυγάζει, καθώς βρίσκεται σε έκσταση: ‘Μη με κατηγορείς, εγώ είμαι το δοχείο’. Η φράση ‘εγώ είμαι το δοχείο’ είναι ίδια, όπως όταν λέμε ‘εγώ είμαι ο Θεός’ (Ανα λ Χακ)· έχει το χρώμα της φωτιάς, μολονότι είναι σίδερο, όπως το δοχείο.
Το χρώμα του σίδερου δεν είναι τίποτα μπροστά στο χρώμα της φωτιάς. Το σίδερο κομπορρημονεί για τη δύναμή του ενώ στην πράξη είναι σιωπηλό. Έχει αποκτήσει δόξα από το χρώμα και τη φύση της φωτιάς και επαναλαμβάνει· ‘είμαι η φωτιά, είμαι η φωτιά’».
[1] Σήμερα η Μπαλκχ είναι πόλη του Αφγανιστάν.
[2] Μεβλανά ή Μαουλάνα σημαίνει ο Δάσκαλός μας.
[3] Τασσαούφ: Ο Μυστικισμός γενικά και ειδικότερα ο μουσουλμανικός Μυστικισμός ή Σουφισμός.
[4] Βασιλέας των Νομοδιδασκάλων.
[5] Η παγκόσμια κοινότητα των πιστών Μουσουλμάνων
[6] Σύμφωνα με διαφορετικές πηγές ο Τζαλαλουντίν Ρουμί διεύρυνε τη μόρφωσή του στην Αντιόχεια και όχι στο Χαλέπι.
[7] Πόλη του σημερινού βόρειου αζέρικου Ιράν.
[8] Άποψη του R. A. Nicholson έργο του “Selected poems from the Divani Shamsi Tabriz”.
[9] Ανεψιός του Προφήτη Μοχάμεντ και γαμπρός του, σύζυγος της Φάτιμα, θυγατέρας του Προφήτη και της Χατίτζα.
[10] Η ιερή παράδοση του Ισλάμ, όπως κυρίως διασώζεται στις συλλογές χαντίθ (προφορικές διδασκαλίες του Προφήτη και διηγήσεις για τον τρόπο ζωής του Προφήτη).
[11] Ο άγιος Καντίρ ή Χιντρ ταυτίζεται συνήθως με τον άγιο Γεώργιο.
[12] Απομόνωση για λόγους άσκησης που κάνουν ορισμένοι σούφι.
[13] Έτσι λέγεται στα αραβικά και στα τουρκικά ο Πλάτων.
[14] Τάρικα (στα αραβικά) ή ταρικάτ (στα τουρκικά) σημαίνει κυριολεκτικά ‘δρόμος’ που οδηγεί στην ένωση με το Θεό. Στη Δύση, η λέξη αποδίδεται ως ‘τάγμα’, κατά απομίμηση των δυτικών χριστιανικών μοναχικών ταγμάτων. Στην ελληνική γλώσσα δόκιμα θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε τη φράση ‘αδελφότητα δερβίσηδων ή σούφι’.
[15] Μεβλεβή λέγονται στα τουρκικά οι ανά τους αιώνες μαθητές του Ρουμί, ενώ Μαουλαουίγια λέγονται στα αραβικά.
[16] Ιδρυτής σούφικης αδελφότητας ή τάρικα.
[17] Καλαμένιο αρχέγονο πνευστό μουσικό όργανο που μοιάζει με τον αρχαιοελληνικό πλαγίαυλο.
[18] Γνώστες όλου του Κορανίου από στήθους.
0 yorum:
Yorum Gönder